Jadu Ki Hakikat Aur Kisme. हिन्दी, Hinglish, ગુજરાતી.

बिस्मिल्लाहिर्रहमानिर्रहिम.
“शर” लुगत मे हर ऐसे असर को केहते हे जिस्का सब्ब ज़ाहिर ना हो. (कामूस) चाहे वो सब्ब मानवी हो जैसे खास-खास कलिमो (शब्दो) का असर, या गैर-मेहसूस चिझो का हो जैसे जिन्नात व शैतानो का असर, या ख्याली कुव्वत को प्रभावित करने का असर, या मेहसूस चिझो का हो मगर वो मेहसूस चिझे छुपी हुई हो जैसे चुंबक की कशिश लोहे के लिये, जब्की चुंबक नज़रो से छुपा हुवा हो, या दवाओ का असर जब्की ये दवाये छुपी हुई हो, या सितारो व सय्यारो (चलने वाले सितारो) का असर.
इस्लीये जादू की बहुत सी किस्मे हे मगर आम बोल-चाल मे उमूमन जादू उन चिझो को कहा जाता हे जिन्मे जिन्नात व शयातीन के अमल का दखल हो, या प्रभावित करने की ख्याली कुव्वत का, या कुछ अलफाज़ व कलिमात का.
क्युकी ये बात अक्ली तौर पर भी साबित हे और तजुर्बे व अनुभव से भी और नये व पुराने फल्सफी भी इस्को तस्लीम करते हे कि हुरूफ व कलिमात (शब्दो) मे भी कुछ खास तासीरात (असर डालने और करने की ताकते) होती हे, किसी खास हर्फ या कलिमे (शब्द) को किसी खास संख्या मे पढने या लिखने वगैरह से खास-खास तासीरो मे का मुशाहदा होता (यानी देखा जाता) हे, या ऐसी तासीरे जो किसी इन्सानी बालो या नाखुनो वगैरह बदनी अंगो या उस्के इस्तेमाल किये जाने वाले कपडो के साथ कुछ दूसरी चिझे शामिल करके पैदा की जाती हे जिन्को आम बोल-चाल मे टोना-टोटका कहा जाता हे और जादू मे शामिल समझा जाता हे.
और कुरान व हदीस की इस्तिलाह (परिभाषा) मे “शर” (जादू) हर ऐसे अजीब काम को कहा जाता हे जिस्मे शैतानो को खुश करके उन्की मदद हासिल की गयी हो, फिर शैतानो को राजी करने की विभिन्न और अनेक सूरते हे, कभी ऐसे मंत्र अपनाये जाते हे जिन्मे कुफ व शिर्क के कलिमात (शब्द) हो और शैतानो की तारीफ की गयी हो, या सितारो वगैरह की इबादत (पूजा और उपासना) इखतियार की गयी हो, जिस्से शैतान खुश होता हे.
कभी ऐसे आमाल (काम) इख्तियार किये जाते हे जो शैतान को पसन्द हे जैसे किसी को नाहक कत्ल करके उस्का खून इस्तेमाल करना, या नापाकी व गन्दगी की हालत मे रहना, तहारत (पाकी हासिल करने) से बचना वगैरह.
जिस तरह अल्लाह तआला के पाक फरिश्तो की मदद उन अकवाल (शब्दो) व अफआल (कामो) से हासिल की जाती हे जिन्को फरिश्ते पसन्द करते हे जैसे नेकी व परहेज़गारी, तहारत व पाकीज़गी, बदबू और गन्दगी से बचना, अल्लाह का ज़िक्र और अच्छे आमाल. इसी तरह शैतानो की इमदाद ऐसे अकवाल (अलफाज़) व अफआल (कामो) से हासिल होती हे जो शैतान को पसन्द हे.
इस्लीये शर (जादू) सिर्फ ऐसे ही लोगो का कामयाब होता हे जो गन्दे और नापाक रहे, पाकी और अल्लाह तआला के नाम से दूर रहे, खबीस (बुरे) कामो के आदी हो, औरते भी माहवारी के दिनो मे ये काम करती हे तो असरदार होता हे, बाकी करतब, टोटके या हाथ की चालाकी के काम या मिस्मरेज़म वगैरह इन्को जादू जैसी अजीब बाते समझते हुए यूं ही ‘शर’ (जादू) कह दिया जाता हे. (तफसीरे रूहुल-मआनी).

बिस्मिल्लाहिर्रहमानिर्रहिम.
इमाम रागिब अस्फहानी रहमतुल्लाहि अलैहि ‘मुफरदातुल-कुरान’ मे लिखते हे कि जादू की विभिन्न और अनेक किस्मे हे.
एक किस्म तो केवल नज़रबन्दी और ख्याली असर डालना होती हे जिस्की कोई वास्तविक हकीकत नही, जैसे कुछ शोबदे बाज़ (करतब दिखाने वाले) अपने हाथ की चालाकी से ऐसे काम कर लेते हे कि आम लोगो की नज़रे उस्को देखने मे असमर्थ रेहती हे, या ख्याली कुव्वत मिस्मरेज़म (यानी किसी के जेहन पर असर डालने) वगैरह के ज़रिये किसी के दिमाग पर ऐसा असर डाला जाये कि वो एक चीज़ को आंखो से देखता और मेहसूस करता हे मगर उस्की कोई असली हकीकत नही होती. कभी ये काम शैतानो के असर से भी हो सकता हे कि जादू से पीडित की आंखो और दिमाग पर ऐसा असर डाला जाये जिस्से वो एक गैर-मौजूद और अवास्तविक चीज़ को हकीकत समझने लगे.
कुरान मजीद मे फिरऔनी जादूगरो के जिस जादू का ज़िक्र हे वो पेहली किस्म का जादू था, जैसा कि इरशाद हे तर्जुमा- “उन्होंने लोगो की आंखो पर जादू कर दिया.” (७/११६).
और इरशाद हे तर्जुमा- “उन्के जादू से हज़रत मूसा (अल.स.) के ख्याल मे ये आने लगा कि ये रस्सियो के सांप दौड रहे हे.” (२०/६६).
इस्मे ‘यु्खय्यलु’ के लफ्ज़ से ये बतला दिया गया कि ये रस्सिया और लाठिया जो जादूगरो ने डाली थी, ना दर हकीकत सांप बनी और ना उन्होंने कोई हरकत की, बल्की हज़रत मूसा (अल.स.) की ख्याली कुव्वत प्रभावित होकर उन्को दौडने वाले सांप समझने लगी.
दूसरी किस्म इस तरह की नजरबन्दी और ख्याली कुव्वत पर असर डालना हे जो कई बार शैतानो के असर से होता हे. जो कुराने करीम के इस इरशाद से मालूम हुवा तर्जुमा- “मे तुम्हे बतलाता हू कि किन लोगो पर शैतान उतरते हे, हर बोहतान बांधने वाले गुनाहगार पर उतरते हे.”
और दूसरी जगह इरशाद हे तर्जुमा- “यानी शैतानो ने कुफ्र इखतियार किया, लोगो को जादू सिखाने लगे.” (२/१०२).
तीसरी किस्म ये हे कि जादू के ज़रिये एक चीज़ की हकीकत ही बदल जाये, जैसे किसी इन्सान या जानदार को पत्थर या कोई जानवर बना दे.
इमाम रागिब अस्फहानी (रह) अबू बक्र जस्सास (रह) वगैरह हज़रात ने इस्से इन्कार किया हे कि जादू के ज़रिये किसी चीज़ की हकीकत बदल जाये, बल्की जादू का असर सिर्फ ख्याली कुब्बत को प्रभावित करना और नज़रबन्दी तक ही हो सकता हे.
‘मोतज़िला’ का भी यही कौल हे, मगर जमहूर उलेमा की तहकीक ये हे कि एक चीज़ की हकीकत बदल जाने मे ना कोई अक्ली बाधक हे ना शरई तौर पर रूकावट. जैसे कोई जिस्म पत्थर बन जाये या एक प्रजाति से दूसरी प्रजाति की तरफ पलट जाये.
और फल्सफी हज़रात का जो ये कौल मशहूर हे कि हकीकतो का बदलना मुम्किन नही, उन्की हकीकतो से मुराद ‘मुहाल’, ‘मुम्किन’ और ‘वाजिब’ की हकीकते हे, कि इन्मे इन्किलाब (उलट-फेर) अक्ली तौर पर संभव नही कि कोई ‘मुहाल’ ‘मुम्किन’ बन जाये या कोई ‘मुम्किन’ ‘मुहाल’ बन जाये.
और कुराने पाक मे फिरऔनी जादूगरो के जादू को जो ख्याली असर करार दिया हे उस्से ये लाज़िम नही आता कि हर जादू ख्याली कुव्वत ही को प्रभावित करने वाला हो, इस्से ज़ियादा और कुछ ना हो.
और कुछ हज़रात ने जादू के ज़रिये हकीकत के बदल जाने के जवाज़ (सही और जायज़ होने) पर हज़रत काबे अहबार (रदी) की उस हदीस से भी दलील पकडी हे जो मुवत्ता इमाम मालिक मे हज़रत कअका बिन हकीम की रिवायत से मन्कूल हे- “अगर ये चन्द कलिमात (शब्द) ना होते जिन्को मे पाबन्दी से पढता हू तो यहूदी लोग मुझे गधा बना देते.”
गधा बना देने का लफ्ज़ अपने असली मायनो मे नही बल्की बेवकूफ बनाने के मायने मे भी हो सकता हे, मगर बिना ज़रूरत हकीकत को छोडकर दूसरे मायने मुराद लेना सही नही, इस्लीये असली और ज़ाहिरी मफ्हुम इस्का यही हे कि अगर मे ये कलिमात रोजाना पाबन्दी से ना पढता तो यहूदी जादूगर मुझे गधा बना देते.
इस्से दो बाते साबित हुई- पेहली ये कि जादू के ज़रिये इन्सान को गधा बना देने की संभावना हे, दूसरे ये कि जो कलिमात (दुआ के शब्द) वो पढा करते थे उन्की तासीर ये हे कि कोई जादू असर नही करता.
हज़रत काबे अहबार (रदी) से जब लोगो ने पूछा कि वे कलिमात क्या थे तो आपने ये कलिमात बतलाये जिस्का तर्जुमा है- “मे अल्लाह अज़ीम की पनाह पकडता हू जिस्से बडा कोई नही और पनाह पकडता हू अल्लाह के कलिमाते ताम्मात की जिन्से कोई नेक व बद इन्सान आगे नही निकल सकता, और पनाह पकडता हू अल्लाह के तमाम अस्मा ए हुस्ना (अच्छे नामो) की जिन्को मे जानता हू और जिन्को नही जानता, हर उस चीज़ के शर (बुरायी) से जिस्को अल्लाह तआला ने पैदा किया और वजूद दिया और फैलाया हे.” (मुवत्ता इमाम मालिक)
खुलासा ये हे कि जादू की ये तीनों किस्मे पायी जा सकती हे.

बिस्मिल्लाहिर्रहमानिर्रहिम.
जिस तरह अम्बिया (अल) के मोजिज़ो (अल्लाह की तरफ से नबियो के ज़रिये जाहिर होने वाले करिश्मे और ऐसी बाते जिन्को करने पर दूसरे लोग आजिज़ हो) या औलिया की करामतो से ऐसे वाकियात देखने मे आते हे जो आदतन दुसरो से नही हो सकते, इस्लीये उन्को ‘आदत से उपर’ या ‘खिलाफे आदत’ कहा जाता हे. बज़ाहिर जादू से भी ऐसे ही आसार देखने मे आते हे, इस्लीये बाजे जाहिलो को इन दोनो मे धोखा भी हो जाता हे और इस्की वजह से वे जादूगरो की ताज़ीम व तकरीम (सम्मान) करने लगते हे, इस्लीये दोनो का फर्क बयान करना ज़रूरी हे.
सो ये फर्क एक तो असल हकीकत के एतिबार से हे और एक जाहिरी आसार (निशानियो) के एतिबार से.
हकीकत का फर्क तो ये हे कि शर और जादू से जो चिझे देखने मे आती हे ये असबाब के दायरे से अलग कोई चीज़ नही, फर्क सिर्फ असबाब के ज़ाहिर और छुपे होने का हे, जहा असबाब ज़ाहिर होते हे वे आसार उन असबाब की तरफ मन्सूब किये जाते हे और कोई ताज्जुब की चीज़ नही समझी जाती, लेकिन जहा असबाब छुपे हुए हो तो वो ताज्जुब की चीज़ होती हे और अवाम असबाब के ना जानने की वजह से उस्को खिलाफे आदत और अनोखी बात समझने लगते हे, हालाकी वास्तव मे वो दूसरे तमाम आदी मामलात की तरह किसी जिन्न, शैतान के असर से होती हे.
एक पत्र बहुत लम्बी दूरी का आज का लिखा हुवा अचानक सामने आकर गिर गया तो देखने वाले इस्को अनोखी बात खिलाफे आदत कहेगे, हालाकी जिन्नात व शयातीन को ऐसे काम और ऐसे मे आमाल करने की ताकत दी गयी हे. उन्का ज़रिया (सब्ब और माध्यम बन्ना) मालूम हो तो फिर कोई खिलाफे आदत और अनोखी बात नही रेहती.
खुलासा ये हे कि जादू से ज़ाहिर होने वाले तमाम आसार तबयी असबाब (साधनो, कारणो और माध्यमो) के माताहत होते हे, मगर असबाब के आंखो से ओज़ल और छुपा होने के सब्ब लोगो को उस्के अनोखा, करिश्माती और खिलाफे आदत होने का धोखा हो जाता हे.
जब्की इस्के उलट मोजिज़ा दर असल डायरेक्ट तौर पर अल्लाह तआला का फेल (काम) होता हे, उस्मे तबयी असबाब का कोई दख्ल नही होता.
हज़रत इब्राहीम (अल) के लिये नमरूद की आग को हक तआला ने फरमा दिया कि इब्राहीम (अल) के लिये ठंडी हो जाये, मगर ठंडी भी इतनी ना हो जिस्से तकलीफ पहुंचे बल्की जिस्से सलामती हासिल हो, इस हुक्मे इलाही से आग ठंडी हो गयी.
आज भी कुछ लोग बदन पर कुछ दवाये इस्तेमाल करके आग के अन्दर चले जाते हे, वो मोजिज़ा नही बल्की दवाओ का असर हे, दवाये आंखो से छुपी होने से लोगो को धोखा हो जाता हे और वे उस्को खिलाफे आदत और करिश्मा व चमत्कार समझने लगते हे.
ये बात कि मोजिला डायरेक्ट हक तआला का फेल होता हे खुद कुराने करीम की वज़ाहत से साबित हे. इरशाद फरमाया तर्जुमा- “कंकरियो की मुट्ठी जो आपने फेंकी, वास्तव मे आपने नही फेंकी बल्की अल्लाह ने फेंकी हे.” (७/१७).
मुराद ये हे कि कंकर और खाक की एक मुट्ठी सारे मजमे की आंखो तक पहुंच जाना, इस्मे आपﷺ के अमल को कोई दखल नही, ये खालिस हक तआला का काम हे. ये मोज़िला बदर की लडाई मे पेश आया था कि आपﷺ ने एक मुट्ठी खाक और कंकरियो की काफिरो के लश्कर पर फेंकी (जो सब की आंखो मे पड गयी).
मोजिज़े और जादू की हकीकतो का ये फर्क कि मोजिज़ा तबयी असबाब के बगैर अप्रत्यक्ष रूप से डायरेक्ट हक तआला का फेल होता हे और जादू तबयी असबाब के छुपे होने का असर होता हे, हकीकत समझने के लिये तो पूरी तरह काफी हे, मगर यहां एक सवाल ये रेह जाता हे कि आम लोग इस फर्क को कैसे पेहचाने, क्युकी ज़ाहिरी सूरत दोनो की एक सी हे. इस्का जवाब ये हे कि अवाम के पेहचानने के लिये भी हक तआला ने कई फर्क ज़ाहिर कर दिये हे.
अव्वल ये कि मोजिज़ा या करामत ऐसे हज़रात से ज़ाहिर होती हे जिन्का तकवा, पवित्रता व पाकीज़गी, अख्लाक व आमाल को सब देखते हे. इस्के उलट जादू का असर सिर्फ ऐसे लोगो के जरिये जाहिर होता हे जो गन्दे, नापाक, अल्लाह के नाम और उस्की इबादत से दूर रेहते हे, ये चीज़ हर इन्सान आंखो से देखकर मोजिज़े और जादू मे फर्क पेहचान सकता हे.
दूसरे ये कि अल्लाह की आदत और कानून ये भी जारी हे कि जो शख्स मोजिज़े और नुबुवत का दावा करके कोई जादू करना चाहे उस्का जादू नही चलता, हा नुबुवत के दावे के बगैर कोई करे तो चल जाता हे.

बिस्मिल्लाहिर्रहमानिर्रहिम.
जवाब ये हे कि हो सकता हे. वजह वोही हे जो उपर बतलायी गयी कि जादू दर हकीकत तबयी असबाब ही का असर होता हे और अम्बिया (अल) तबयी असबाब के असरात से प्रभावित होते हे. उन्का ये असर लेना उन्की नुबुवत की शान के खिलाफ नही. जैसे उन्का भूख प्यास से प्रभावित होना, बीमारी मे मुब्तला होना और शिफा पाना ज़ाहिरी असबाब से सब जानते हे, इसी तरह जादू के अन्दरूनी असबाब से भी अम्बिया (अल) प्रभावित और पीडित हो सकते हे और ये प्रभावित होना उन्की शाने नुबुवत के खिलाफ नही.
रसूलुल्लाहﷺ पर यहूदियो का जादू करना और उस्की वजह से आप पर कुछ आसार (निशानियो) का ज़ाहिर होना और वही के माध्यम से उस जादू का पता लगना और उस्को दूर करना सही हदीसो मे साबित हे. और हज़रत मूसा (अल) का जादू से मुतास्सिर (प्रभावित) होना खुद कुराने करीम मे बयान हुवा हे.
देखिये ये आयते- मूसा (अल) पर खौफ तारी होना उस जादू ही का तो असर था. (२०/६६-६७).
मआरिफुल कुरान/१ हिन्दी. मुफ्ती शफी उस्मानी रह. अनुवादक- मौलाना मुहम्मद इमरान कासमी बिज्ञानवी.

बिस्मिल्लाहिर्रहमानिर्रहिम.
जो लोग जादू की हकीकत से नावाकिफ हे उन्को ताज्जुब होता हे कि नबीए करीम अलैहिस-सलाम पर जादू का असर कैसे हो सकता हे. उस्की की हकीकत और उस्की किस्मे व अहकाम. सूरे बकरह २ / आयत १०२ मे अल्लाह तआला फरमाते हे तर्जुमा- और पीछे हो लिये उस इल्म के जो पढते थे शैतान सुलैमान कि बादशाहत के वक्त, और कुफ्र नही किया सुलैमान ने लेकिन शैतानो ने कुफ्र किया कि सिखलाते थे लोगो को जादू, और उस इल्म के पीछे हो लिये जो उतारा दो फरिश्तो पर शहर बाबिल मे, जिन्का नाम हारूत और मारूत हे और नही सिखाते थे वे दोनो फरिश्ते किसी को जब तक यह ना कह देते कि हम तो आज़माईश (इम्तिहान और परीक्षा) के लिये हे सो तू काफिर मत हो. फिर उन्से सीखते वह जादू जिस्से जुदाई डालते हे मर्द मे और उस्की औरत मे, और वे इस्से नुकसान नही कर सकते किसी का बगैर अल्लाह के हुक्म के, और सीखते हे वह चीज जो नुक्सान करे उन्का जौर फायदा ना करे, और खूब जान चुके हे कि जिस्ने इख्तियार किया जादू को नही उस्के लिये आखिरति मे कुछ हिस्सा, और बहुत ही बुरी चीज हे जिस्के बदले बेचा उन्होंने अप्ने आपको अगर उन्को समझ होती.
खुलासा ए तफसीर- और (यहूदी ऐसे बेअक्ल हे कि उन्होने (अल्लाह की किताब की तो पैरवी नाकी और) ऐसी चीझ की (यानी जादू की) पैरवी (इख्तियार) की जिस्का चर्चा किया करते थे शयातीन (यानी खबीस जिन्न) हज़रत सुलैमान (अल) की हुकूमत (के ज़माने) मे. और (बाजे बेवकूफ जो हज़रत सुलैमान (अल) पर जादू का गुमान रखते हे बिल्कुल ही बेहूदा और बेकार बात हे, क्युकी जादू तो एतिकादी या अमली तौर पर कुफ्र हे और) हज़रत सुलैमान (अल) ने (नऊजु बिल्लाह कभी) कुफ्र नही किया, मगर (हा) शयातीन (खबीस जिन्न बेशक) कुफ्र (की बाते और काम यानी जादू) किया करते थे. और हालत येह थी कि (खुद तो करते ही थे और) आदमियो को भी (उस) जादू की तालीम किया करते थे, (सो वोही जादू निरन्तर चला आ रहा हे उस्की पैरवी ये यहूदी करते हे) और (इसी तरह) उस (जादू) की भी (ये लोग पैरवी करते हे, जो कि उन दोनो फरिश्तो पर (एक खास हिक्मत के वास्ते) नाज़िल किया गया था (जो शहर) बाबिल मे (रहते थे) जिन्का नाम हारूत व मारूत था. और वे दोनो (वोह जादू) किसीको ना बतलाते जब तक (एहतियात के तौर पर पहले ही) येह (ना) केह देते कि हमारा वजूद भी (लोगो के लिये अल्लाह की तरफ से) एक आजमाईश हे (कि हमारी ज़बान से जादू पर अवगत होकर कौन फसता हे और कौन बचता हे) सो तू (इस्पर बाखबर और जानकार होकर) कही काफिर मत बन जाईयो (कि इस्मे फस जाये).
सो (कुछ) लोग उन दोनो (फरिश्तो) से इस किस्म का जादू सीख लेते थे जिस्के जरिये से (अमल करके) किसी मर्द और उस्की बीवी मे जुदाई पैदा कर देते थे. और (इस्से कोई वेहम और खौफ मे ना फस जाये कि जादूगर जो चाहे कर सकता हे, क्युकी येह यकीनी बात हे कि) ये (जादूगर) लोग उस (जादू) के ज़रिये से किसीको (ज़र्रा बराबर) भी नुकसान नही पहुंचा सकते थे मगर खुदा ही के (तकदीरी) हुक्म से. और (ऐसा जादू हासिल करके बस) ऐसी चिझे सीख लेते हे जो (खुद) उन्को (गुनाह की वजह से) नुकसान पहुंचाने वाली हे और (किसी खास दर्जे मे) उन्को नफा देने वाली नही हे (तो यहूदी भी जादू की पैरवी से बडे नुकसान मे होंगे) और (येह बात कुछ हमारे कहने की नही बल्की) ज़रूर ये (यहूदी) भी इतना जानते हे कि जो शख्स उस (जादू) को (अल्लाह की किताब के बदले) इख्तियार करे ऐसे शख्स का आखिरत मे कोई हिस्सा (बाकी) नही. और बेशक बुरी हे वोह चीझ (यानी जादू व कुफ्र) जिस्मे वे लोग अपनी जान दे रहे हे. काश उन्को (इतनी) अक्ल होती. और अगर वे लोग (बजाय इस कुफ्र व बुरे आमाल के) ईमान और तकवा (यानी परहेज़गारी इख्तियार) करते तो अल्लाह तआला के यहा का मुआवज़ा (इस कुफ्र व बुरे आमाल से हज़ार दर्जे) बेहतर था. काश उन्को (इतनी) अक्ल होती!.
खुलासा २- उस्का जिस्का जानना यहा ज़रूरी हे इतना हे कि जादू का असर भी तबई असबाब का असर होता हे जैसे आग से जलना या गर्म होना, पानी से सर्द होना, बाजे तबई असबाब से बुखार आ जाना या मुख्तलिफ किस्म के दर्द और रोगो का पैदा हो जाना एक तबई चीझ हे जिस्से पैगम्बर व अम्बिया अलग नही होते, इसी तरह जादू का असर भी इसी किस्म से हे इस्लीये कोई बईद (मुहाल व दूर की बात) नही.

Bismillahirrahmanirrahim.
“Sar” lugat me har aise asar ko kehte he jiska sabab zahir na ho. (kamus) chahe vo sabab manvi ho jaise khas-khas kalimo (shabdo) ka asar, ya gair-mehsus chijho ka ho jaise jinnato aur shaitano ka asar, ya khayali kuvvat ko prabhavit karne ka asar, ya mehsus chijho ka ho magar vo mehsus chijhe chhupi huyi ho jaise megnet ki kashish lohe ke liye, jabki megnet nazaro se chhupa huva ho, ya davao ka asar jabki ye davaye chhupi huyi ho, ya sitaro aur sayyaro (chalne vale sitaro) ka asar.
Isliye jadu ki bahut si kisme he magar aam bol-chal me umuman jadu un chijho ko kaha jata he jinme jinnat aur shayatin ke amal ka dakhal ho, ya prabhavit karne ki khayali kuvvat ka, ya kuchh alfaaz aur kalimat ka. Kyuki ye baat akli taur par bhi sabit he aur tajrube aur anubhav se bhi aur naye aur purane falsafi bhi isko taslim karte he ki huruf aur kalimat (shabdo) me bhi kuchh khas tasirat (asar dalne aur karne ki takate) hoti he, kisi khas haraf ya kalime (shabda) ko kisi khas sankhya me padhne ya likhne vagairah se khas-khas tasiro me ka mushahda hota (yani dekha jata) he, ya aisi tasire jo kisi insani balo ya nakhuno vagairah badani ango ya uske istemal kiye jane vale kapado ke sath kuchh dusri chijhe shamil karke paida ki jati he jinko aam bol-chal me tona-totka kaha jata he aur jadu me shamil samjha jata he.
Aur kuran aur hadis ki istilah (paribhasha) me “sar” (jadu) har aise ajib kaam ko kaha jata he jisme shaitano ko khush karke unki madad hasil ki gayi ho, fir shaitano ko raji karne ki vibhin aur anek surte he, kabhi aise mantra apnaye jate he jinme kufra aur shirk ke kalimat (shabda) ho aur shaitano ki tarif ki gayi ho, ya sitaro vagairah ki ibadat (puja aur upasna) ikhtiyar ki gayi ho, jisse shaitan khush hota he. Kabhi aise amal (kaam) ikhtiyar kiye jate he jo shaitan ko pasand he jaise kisi ko nahak katal karke uska khun istemal karna, ya napaki aur gandagi ki halat me rehna, taharat (paki hasil karne) se bachna vagairah.
Jis tarah Allah taala ke pak farishto ki madad un akval (shabdo) aur afaal (kaamo) se hasil ki jati he jinko farishte pasand karte he jaise neki aur parhezgari, taharat aur pakizgi, badbu aur ghandagi se bachna, Allah ka zikar aur achchhe amal. Issi tarah shaitano ki imdad aise akval (alfaaz) aur afaal (kaamo) se hasil hoti he jo shaitan ko pasand he.
Isliye sar (jadu) sirf aise hi logo ka kamyab hota he jo ghande aur napak rahe, paki aur Allah taala ke naam se dur rahe, khabis (bure) kaamo ke aadi ho, aurte bhi mahavari ke dino me ye kaam karti he to asardar hota he, baki kartab, totke ya hath ki chalaki ke kaam ya mesmerism vagairah inko jadu jaisi ajib baate samajhte huve yu hi ‘sar’ (jadu) keh diya jata he. (tafsire ruhul-maani).

Bismillahirrahmanirrahim.
Imam Ragib Asfahni (R.A.) ‘mufaradatul-quran’ me likhte he ki jadu ki vibhinn aur anek kisme he.
Ek kisam to keval nazarbandi aur khyali asar dalna hoti he jiski koyi vastavik hakikat nahi, jaise kuchh shobde baaz (kartab dikhane vale) apne hath ki chalaki se aise kaam kar lete he ki aam logo ki nazre usko dekhne me asamarth rehti he, ya khyali kuvvat mesmerism (yani kisi ke jehan par asar dalne) vagairah ke zariye kisi ke dimag par aisa asar dala jaye ki vo ek chiz ko ankho se dekhta aur mehsus karta he magar uski koyi asli hakikat nahi hoti.
Kabhi ye kaam shaitano ke asar se bhi ho sakta he ki jadu se pidit ki ankho aur dimag par aisa asar dala jaye jisse vo ek gair-maujud aur avastavik chiz ko hakikat samajhne lage.
Quran majid me fironi jadugaro ke jis jadu ka zikar he vo pehli kisam ka jadu tha, jaisa ki irshad he tarjuma- “unhone logo ki aankho par jadu kar diya.” (7/116).
Aur irshad he tarjuma- “unke jadu se hazrat Musa (Al.S.) ke khyal me ye aane laga ki ye rassiyo ke saap daud rahe he.” (20/66).
Isme ‘yukhayyalu’ ke lafz se ye batla diya gaya ki ye rassiya aur lathiya jo jadugaro ne dali thi, na dar hakikat saap bani aur na unhonne koyi harkat ki, balki hazrat Musa (Al.S.) ki khyali kuvvat prabhavit hokar unko daudne vale saap samajhne lagi.
Dusri kisam is tarah ki nazarbandi aur khyali kuvvat par asar dalna he jo kayi bar shaitano ke asar se hota he.
Jo qurane karim ke is irshad se malum huva tarjuma- “me tumhe batlata hu ki kin logo par shaitan utarte he, har bohtan bandhne vale gunahagar par utarte he.”
Aur dusri jagah irshad he tarjuma- “yani shaitano ne kufra ikhtiyar kiya, logo ko jadu sikhane lage.” (2/102).
Teesri kisam ye he ki jadu ke zariye ek chiz ki hakikat hi badal jaye, jaise kisi insan ya jandar ko patthar ya koyi janvar bana de.
Imam Ragib Asfahani (R.A.), Abu Bakar Jassas (R.A.) vagairah hazraat ne isse inkar kiya he ki jadu ke zariye kisi chiz ki hakikat badal jaye, balki jadu ka asar sirf khyali kubbat ko prabhavit karna aur nazarbandi tak hi ho sakta he.
‘motazila’ ka bhi yahi kaul he, magar jamahur ulema ki tahkik ye he ki ek chiz ki hakikat badal jane me na koyi akli badhak he na sharaai taur par rukavat.
Jaise koyi jisam patthar ban jaye ya ek prajati se dusri prajati ki taraf palat jaye. Aur falsafi hazraat ka jo ye kaul mashur he ki hakikato ka badalna mumkin nahi, unki hakikato se murad ‘muhala’, ‘mumkina’ aur ‘vajiba’ ki hakikate he, ki inme inkilab (ulat-fer) akli taur par sambhav nahi ki koyi ‘muhala’ ‘mumkina’ ban jaye ya koyi ‘mumkina’ ‘muhala’ ban jaye.
Aur qurane pak me fironi jadugaro ke jadu ko jo khyali asar karar diya he usse ye lazim nahi aata ki har jadu khyali kuvvat hi ko prabhavit karne vala ho, isse jiyada aur kuchh na ho.
Aur kuchh hazraat ne jadu ke zariye hakikat ke badal jane ke javaz (sahi aur jayaz hone) par hazrat Kabe Ahbar (R.An) ki us hadis se bhi dalil pakdi he
jo muvatta Imam Malik me hazrat Kaaka bin Hakim ki rivayat se mankul he-“agar ye chand kalimat (shabda) na hote jinko me pabandi se padhta hu to yahudi log mujhe gadha bana dete.”
Gadha bana dene ka lafz apne asli mayno me nahi balki bevakuf banane ke mayne me bhi ho sakta he, magar bina zarurat hakikat ko chhodkar dusre mayne murad lena sahi nahi, isliye asli aur zahiri mafhum iska yahi he ki agar me ye kalimat rojana pabandi se na padhta to yahudi jadugar mujhe gadha bana dete.
Isse do bate sabit huyi- pehli ye ki jadu ke zariye insan ko gadha bana dene ki sambhavna he, dusre ye ki jo kalimat (duva ke shabda) vo padha karte the unki tasir ye he ki koyi jadu asar nahi karta.
Hazrat Kabe Ahbar (RD.) se jab logo ne puchha ki ve kalimat kya the to aapne ye kalimat batlaye Tarjuma- “me Allah azim ki panah pakadta hu jisse bada koyi nahi aur panah pakadta hu Allah ke kalimate tammat ki jinse koyi nek aur bad insan aaghe nahi nikal sakta, aur panah pakadta hu Allah ke tamam asma e husna (achchhe namo) ki jinko me janta hu aur jinko nahi janta, har us chiz ke shar (burayi) se jisko Allah taala ne paida kiya aur vajud diya aur failaya he.” (muvatta Imam Malik) khulasa ye he ki jadu ki ye teeno kisme payi ja sakti he.

Bismillahirrahmanirrahim.
Jis tarah Ambiya (Al.) ke mojizo (Allah ki taraf se nabiyo ke zariye jahir hone vale karishme aur aisi baate jinko karne par dusre log ajiz ho) ya auliya ki karamato se aise vakiyat dekhne me aate he jo adatan dusro se nahi ho sakte, isliye unko ‘aadat se uppar’ ya ‘khilafe aadat’ kaha jata he.
Bazahir jadu se bhi aise hi asar dekhne me aate he, isliye baje jahilo ko in dono me dhokha bhi ho jata he aur iski vajah se ve jadugaro ki tazim aur takrim (samman) karne lagte he, isliye dono ka fark bayan karna zaruri he.
So ye fark ek to asal hakikat ke aetibar se he aur ek jahiri asar (nishaniyo) ke aetibar se.
Hakikat ka fark to ye he ki sahar aur jadu se jo chize dekhne me aati he ye asbab ke dayre se alag koyi chiz nahi, fark sirf asbab ke zahir aur chhupe hone ka he, jaha asbab zahir hote he ve asar un asbab ki taraf mansub kiye jate he aur koyi tajjub ki chiz nahi samjhi jati, lekin jaha asbab chhupe huve ho to vo tajjub ki chiz hoti he aur avam asbab ke na janne ki vajah se usko khilafe aadat aur anokhi baat samajhne lagte he, halaki vastav me vo dusre tamam aadi mamlat ki tarah kisi jin, shaitan ke asar se hoti he.
Ek letter bahut lambi duri ka aaj ka likha huva achanak saamne aakar gir gaya to dekhne vale isko anokhi baat khilafe aadat kahege, halaki jinnat aur shayatin ko aise kaam aur aise me amal karne ki takat di gayi he. Unka zariya (sabab aur madhyam banna) malum ho to fir koyi khilafe aadat aur anokhi baat nahi rehti.
Khulasa ye he ki jadu se jahir hone vale tamam asar tabayi asbab (sadhano, karano aur madhyamo) ke matahat hote he, magar asbab ke ankho se ozal aur chhupa hone ke sabab logo ko uske anokha, karishmati aur khilafe aadat hone ka dhokha ho jata he.
Jabki iske ulat mojiza dar asal direct taur par Allah taala ka fel (kaam) hota he, usme tabayi asbab ka koyi dakhl nahi hota.
Hazrat Ibrahim (Al) ke liye namrud ki aag ko hak taala ne farama diya ki Ibrahim (Al.) ke liye thandi ho jaye, magar thandi bhi itni na ho jisse taklif pahunche balki jisse salamati hasil ho, is hukme ilahi se aag thandi ho gayi.
Aaj bhi kuchh log badan par kuchh davaye istemal karke aag ke andar chale jate he, vo mojiza nahi balki davao ka asar he, davaye ankho se chhupi hone se logo ko dhokha ho jata he aur ve usko khilafe aadat aur karishma aur chamatkar samajhne lagate he.
Ye baat ki mojila direct hak taala ka fel hota he khud qurane karim ki vazahat se sabit he. Irshad farmaya tarjuma- “kankariyo ki mutthi jo aapne fenki, vastav me aapne nahi fenki balki Allah ne fenki he.” (7/17).
Murad ye he ki kankar aur khak ki ek mutthi sare majme ki ankho tak pahunch jana, isme Aapﷺ ke amal ko koyi dakhal nahi, ye khalis hak taala ka kaam he. Ye mozila badar ki ladaai me pesh aaya tha ki Aapﷺ ne ek mutthi khak aur kankariyo ki kafiro ke lashkar par fenki (jo sab ki ankho me pad gayi).
Mojize aur jadu ki hakikato ka ye fark ki mojiza tabayi asbab ke bagair apratyaksh rup se direct hak taala ka fel hota he aur jadu tabayi asbab ke chhupe hone ka asar hota he, hakikat samajhne ke liye to puri tarah kafi he, magar yaha ek saval ye reh jata he ki aam log is fark ko kaise pehchane, kyuki zahiri surat dono ki ek si he.
Iska javab ye he ki avam ke pehchanne ke liye bhi hak taala ne kayi fark zahir kar diye he.
Avval ye ki mojiza ya karamat aise hazraat se zahir hoti he jinka takva, pavitrata aur pakizgi, akhlak aur amal ko sab dekhte he. Iske ulat jadu ka asar sirf aise logo ke jariye jahir hota he jo ghande, napak, Allah ke naam aur uski ibadat se dur rehte he, ye chiz har insan aankho se dekhkar mojize aur jadu me fark pehchan sakta he.
Dusre ye ki Allah ki aadat aur kanun ye bhi jari he ki jo shakhs mojize aur nubuvat ka dava karke koyi jadu karna chahe uska jadu nahi chalta, ha nubuvat ke dave ke bagair koyi kare to chal jata he.

Bismillahirrahmanirrahim.
Javab ye he ki ho sakta he. Vajah vohi he jo upar batlayi gayi ki jadu dar hakikat tabayi asbab hi ka asar hota he aur Ambiya (Al.) tabayi asbab ke asrat se prabhavit hote he. Unka ye asar lena unki nubuvat ki shaan ke khilaf nahi. Jaise unka bhukh piyas se prabhavit hona, bimari me mubtala hona aur shifa pana zahiri asbab se sab jaante he, isi tarah jadu ke andruni asbab se bhi Ambiya (Al.) prabhavit aur pidit ho sakte he aur ye prabhavit hona unki shaane nubuvat ke khilaf nahi.
Rasulullahﷺ par yahudiyo ka jadu karna aur uski vajah se Aap par kuchh asar (nishaniyo) ka zahir hona aur vahi ke madhyam se us jadu ka pata lagana aur usko dur karna sahi hadiso me sabit he. Aur hazrat Musa (Al.) ka jadu se mutassir (prabhavit) hona khud qurane karim me bayan huva he.
Dekhiye ye ayate- Musa (Al.) par khauf tari hona us jadu hi ka to asar tha. (20/66-67).

Bismillahirrahmanirrahim.
Jo log jadu ki hakikat se navakif he unko tajjub hota he ki Nabie Karim alaihis-salam par jadu ka asar kaise ho sakta he. Uski hakikat aur uski kisme aur ahkam.
Sure Bakrah 2 / Ayat 102 me Allah Taala farmate he Tarjuma- Aur pichhe ho liye us ilam ke jo padhte the shaitan Sulaiman ki badshahat ke vakt, aur kufra nahi kiya Sulaiman ne lekin shaitano ne kufra kiya ki sikhlate the logo ko jadu, aur us ilam ke pichhe ho liye jo utara do farishto par shahar Babil me, jinka naam Harut aur Marut he aur nahi sikhate the ve dono farishte kisi ko jab tak yeh na keh dete ki ham to azmaish (imtihan aur pariksha) ke liye he so tu kafir mat ho. Fir unse sikhte voh jadu jisse judaai dalte he mard me aur uski aurat me, aur ve isse nuksan nahi kar sakte kisi ka bagair Allah ke hukam ke, aur sikhate he voh chiz jo nuksan kare unka jor fayda na kare, aur khub jaan chuke he ki jisne ikhtiyar kiya jadu ko nahi uske liye aakhirati me kuchh hissa, aur bahut hi buri chiz he jiske badle becha unhone apne apko agar unko samaz hoti.
Khulasae Tafsir- Aur yahudi aise beakal he ki unhone Allah ki kitab ki to pairvi (ikhtiyar) na-ki aur aisi chiz ki yani jadu ki pairvi ki jiska charcha kiya karte the shayatin (yani khabis jinn) hazrat Sulaiman (Al.S.) ki hukumat ke zamane me. Aur baje bevakuf jo hazrat Sulaiman (Al.S.) par jadu ka guman rakhte he bilkul hi behuda aur bekar baat he, kyuki jadu to etikadi ya amali taur par kufra he aur hazrat Sulaiman (Al.S.) ne naujubillah kabhi kufra nahi kiya, magar ha khabis jinn beshak kufra ki baate aur kaam yani jadu kiya karte the. Aur halat yeh thi ki khud to karte hi the aur adamiyo ko bhi us jadu ki talim kiya karte the, so vohi jadu nirantar chala aa raha he uski pairvi ye yahudi karte he aur issi tarah us jadu ki bhi ye log pairvi karte he, jo ki un dono farishto par ek khas hikmat ke vaste nazil kiya gaya tha jo shahar babil me rehte the jinka naam Harut aur Marut tha. Aur ve dono voh jadu kisiko na batlate jab tak ehtiyat ke taur par pehle hi yeh na keh dete ki hamara vajud bhi logo ke liye Allah ki taraf se ek ajmaish he ki hamari zaban se jadu par avgat hokar kaun fasta he aur kaun bachta he so tu ispar bakhabar aur jankar hokar kahi kafir mat ban jaiyo ki isme fas jaye.
So kuchh log un dono farishto se is kisam ka jadu sikh lete the jiske jariye se amal karke kisi mard aur uski biwi me judai paida kardete the. Aur isse koi veham aur khauf me na fas jaye ki jadugar jo chahe karsakta he, kyuki yeh yakini baat he ki jadugar log us jadu ke zariye se kisiko zarra barabar bhi nuksan nahi pahuncha sakte the magar Allah hi ke takdiri hukam se. Aur aisa jadu hasil karke bas aisi chize sikh lete he jo khud unko gunah ki vajah se nuksan pahunchane vali he aur kisi khas darje me unko nafa dene vali nahi he, to yahudi bhi jadu ki pairvi se bade nuksan me honge aur yeh baat kuchh hamare kehne ki nahi balki zarur ye yahudi bhi itna jaante he ki jo shakhs jadu ko Allah ki kitab ke badle ikhtiyar kare aise shakhs ka aakhirat me koi hissa baki nahi. Aur beshak buri he voh chiz (yani jadu aur kufra) jisme ve log apni jaan de rahe he. Kash unko itni akal hoti. Aur agar ve log bajay is kufra aur bure amal ke iman aur takava (yani parhezgari ikhtiyar) karte to Allah taala ke yaha ka muavaza (is kufra aur bure amal se hazar darje) behtar tha. Kash unko itni akal hoti!.
Khulasa 2- uska jiska jaan-na yaha zaruri he itna he ki jadu ka asar bhi tabai asbab ka asar hota he jaise aag se jalna ya garam hona, pani se sard hona, baje tabai asbab se bukhar aa jana ya mukhtalif kisam ke dard aur rogo ka paida ho jana ek tabai chiz he jisse paigambar aur ambiya alag nahi hote, isi tarah jadu ka asar bhi issi kisam se he isliye koi baid (muhal aur dur ki baat) nahi.

બિસ્મિલ્લાહિર્રહમાનિર્રહિમ.
“શર” લુગત મે હર ઐસે અસર કો કેહતે હે જિસ્કા સબ્બ ઝાહિર ના હો. (કામૂસ) ચાહે વો સબ્બ માનવી હો જૈસે ખાસ-ખાસ કલિમો (શબ્દો) કા અસર, યા ગૈર-મેહસૂસ ચિઝો કા હો જૈસે જિન્નાત વ શૈતાનો કા અસર, યા ખ્યાલી કુવ્વત કો પ્રભાવિત કરને કા અસર, યા મેહસૂસ ચિઝો કા હો મગર વો મેહસૂસ ચિઝે છુપી હુઈ હો જૈસે ચુંબક કી કશિશ લોહે કે લિયે, જબ્કી ચુંબક નઝરો સે છુપા હુવા હો, યા દવાઓ કા અસર જબ્કી યે દવાયે છુપી હુઈ હો, યા સિતારો વ સય્યારો (ચલને વાલે સિતારો) કા અસર.
ઇસ્લીયે જાદૂ કી બહુત સી કિસ્મે હે મગર આમ બોલ-ચાલ મે ઉમૂમન જાદૂ ઉન ચિઝો કો કહા જાતા હે જિન્મે જિન્નાત વ શયાતીન કે અમલ કા દખલ હો, યા પ્રભાવિત કરને કી ખ્યાલી કુવ્વત કા, યા કુછ અલફાઝ વ કલિમાત કા.
ક્યુકી યે બાત અક્લી તૌર પર ભી સાબિત હે ઔર તજુર્બે વ અનુભવ સે ભી ઔર નયે વ પુરાને ફલ્સફી ભી ઇસ્કો તસ્લીમ કરતે હે કિ હુરૂફ વ કલિમાત (શબ્દો) મે ભી કુછ ખાસ તાસીરાત (અસર ડાલને ઔર કરને કી તાકતે) હોતી હે, કિસી ખાસ હર્ફ યા કલિમે (શબ્દ) કો કિસી ખાસ સંખ્યા મે પઢને યા લિખને વગૈરહ સે ખાસ-ખાસ તાસીરો મે કા મુશાહદા હોતા (યાની દેખા જાતા) હે, યા ઐસી તાસીરે જો કિસી ઇન્સાની બાલો યા નાખુનો વગૈરહ બદની અંગો યા ઉસ્કે ઇસ્તેમાલ કિયે જાને વાલે કપડો કે સાથ કુછ દૂસરી ચિઝે શામિલ કરકે પૈદા કી જાતી હે જિન્કો આમ બોલ-ચાલ મે ટોના-ટોટકા કહા જાતા હે ઔર જાદૂ મે શામિલ સમઝા જાતા હે.
ઔર કુરાન વ હદીસ કી ઇસ્તિલાહ (પરિભાષા) મે “શર” (જાદૂ) હર ઐસે અજીબ કામ કો કહા જાતા હે જિસ્મે શૈતાનો કો ખુશ કરકે ઉન્કી મદદ હાસિલ કી ગયી હો, ફિર શૈતાનો કો રાજી કરને કી વિભિન્ન ઔર અનેક સૂરતે હે, કભી ઐસે મંત્ર અપનાયે જાતે હે જિન્મે કુફ વ શિર્ક કે કલિમાત (શબ્દ) હો ઔર શૈતાનો કી તારીફ કી ગયી હો, યા સિતારો વગૈરહ કી ઇબાદત (પૂજા ઔર ઉપાસના) ઇખતિયાર કી ગયી હો, જિસ્સે શૈતાન ખુશ હોતા હે.
કભી ઐસે આમાલ (કામ) ઇખ્તિયાર કિયે જાતે હે જો શૈતાન કો પસન્દ હે જૈસે કિસી કો નાહક કત્લ કરકે ઉસ્કા ખૂન ઇસ્તેમાલ કરના, યા નાપાકી વ ગન્દગી કી હાલત મે રહના, તહારત (પાકી હાસિલ કરને) સે બચના વગૈરહ.
જિસ તરહ અલ્લાહ તઆલા કે પાક ફરિશ્તો કી મદદ ઉન અકવાલ (શબ્દો) વ અફઆલ (કામો) સે હાસિલ કી જાતી હે જિન્કો ફરિશ્તે પસન્દ કરતે હે જૈસે નેકી વ પરહેઝગારી, તહારત વ પાકીઝગી, બદબૂ ઔર ગન્દગી સે બચના, અલ્લાહ કા ઝિક્ર ઔર અચ્છે આમાલ. ઇસી તરહ શૈતાનો કી ઇમદાદ ઐસે અકવાલ (અલફાઝ) વ અફઆલ (કામો) સે હાસિલ હોતી હે જો શૈતાન કો પસન્દ હે.
ઇસ્લીયે શર (જાદૂ) સિર્ફ ઐસે હી લોગો કા કામયાબ હોતા હે જો ગન્દે ઔર નાપાક રહે, પાકી ઔર અલ્લાહ તઆલા કે નામ સે દૂર રહે, ખબીસ (બુરે) કામો કે આદી હો, ઔરતે ભી માહવારી કે દિનો મે યે કામ કરતી હે તો અસરદાર હોતા હે, બાકી કરતબ, ટોટકે યા હાથ કી ચાલાકી કે કામ યા મિસ્મરેઝમ વગૈરહ ઇન્કો જાદૂ જૈસી અજીબ બાતે સમઝતે હુએ યૂં હી ‘શર’ (જાદૂ) કહ દિયા જાતા હે. (તફસીરે રૂહુલ-મઆની).

બિસ્મિલ્લાહિર્રહમાનિર્રહિમ.
ઇમામ રાગિબ અસ્ફહાની રહમતુલ્લાહિ અલૈહિ ‘મુફરદાતુલ-કુરાન’ મે લિખતે હે કિ જાદૂ કી વિભિન્ન ઔર અનેક કિસ્મે હે.
એક કિસ્મ તો કેવલ નઝરબન્દી ઔર ખ્યાલી અસર ડાલના હોતી હે જિસ્કી કોઈ વાસ્તવિક હકીકત નહી, જૈસે કુછ શોબદે બાઝ (કરતબ દિખાને વાલે) અપને હાથ કી ચાલાકી સે ઐસે કામ કર લેતે હે કિ આમ લોગો કી નઝરે ઉસ્કો દેખને મે અસમર્થ રેહતી હે, યા ખ્યાલી કુવ્વત મિસ્મરેઝમ (યાની કિસી કે જેહન પર અસર ડાલને) વગૈરહ કે ઝરિયે કિસી કે દિમાગ પર ઐસા અસર ડાલા જાયે કિ વો એક ચીઝ કો આંખો સે દેખતા ઔર મેહસૂસ કરતા હે મગર ઉસ્કી કોઈ અસલી હકીકત નહી હોતી. કભી યે કામ શૈતાનો કે અસર સે ભી હો સકતા હે કિ જાદૂ સે પીડિત કી આંખો ઔર દિમાગ પર ઐસા અસર ડાલા જાયે જિસ્સે વો એક ગૈર-મૌજૂદ ઔર અવાસ્તવિક ચીઝ કો હકીકત સમઝને લગે.
કુરાન મજીદ મે ફિરઔની જાદૂગરો કે જિસ જાદૂ કા ઝિક્ર હે વો પેહલી કિસ્મ કા જાદૂ થા, જૈસા કિ ઇરશાદ હે તર્જુમા- “ઉન્હોંને લોગો કી આંખો પર જાદૂ કર દિયા.” (૭/૧૧૬).
ઔર ઇરશાદ હે તર્જુમા- “ઉન્કે જાદૂ સે હઝરત મૂસા (અલ.સ.) કે ખ્યાલ મે યે આને લગા કિ યે રસ્સિયો કે સાંપ દૌડ રહે હે.” (૨૦/૬૬).
ઇસ્મે ‘યુ્ખય્યલુ’ કે લફ્ઝ સે યે બતલા દિયા ગયા કિ યે રસ્સિયા ઔર લાઠિયા જો જાદૂગરો ને ડાલી થી, ના દર હકીકત સાંપ બની ઔર ના ઉન્હોંને કોઈ હરકત કી, બલ્કી હઝરત મૂસા (અલ.સ.) કી ખ્યાલી કુવ્વત પ્રભાવિત હોકર ઉન્કો દૌડને વાલે સાંપ સમઝને લગી.
દૂસરી કિસ્મ ઇસ તરહ કી નજરબન્દી ઔર ખ્યાલી કુવ્વત પર અસર ડાલના હે જો કઈ બાર શૈતાનો કે અસર સે હોતા હે. જો કુરાને કરીમ કે ઇસ ઇરશાદ સે માલૂમ હુવા તર્જુમા- “મે તુમ્હે બતલાતા હૂ કિ કિન લોગો પર શૈતાન ઉતરતે હે, હર બોહતાન બાંધને વાલે ગુનાહગાર પર ઉતરતે હે.”
ઔર દૂસરી જગહ ઇરશાદ હે તર્જુમા- “યાની શૈતાનો ને કુફ્ર ઇખતિયાર કિયા, લોગો કો જાદૂ સિખાને લગે.” (૨/૧૦૨).
તીસરી કિસ્મ યે હે કિ જાદૂ કે ઝરિયે એક ચીઝ કી હકીકત હી બદલ જાયે, જૈસે કિસી ઇન્સાન યા જાનદાર કો પત્થર યા કોઈ જાનવર બના દે.
ઇમામ રાગિબ અસ્ફહાની (રહ) અબૂ બક્ર જસ્સાસ (રહ) વગૈરહ હઝરાત ને ઇસ્સે ઇન્કાર કિયા હે કિ જાદૂ કે ઝરિયે કિસી ચીઝ કી હકીકત બદલ જાયે, બલ્કી જાદૂ કા અસર સિર્ફ ખ્યાલી કુબ્બત કો પ્રભાવિત કરના ઔર નઝરબન્દી તક હી હો સકતા હે.
‘મોતઝિલા’ કા ભી યહી કૌલ હે, મગર જમહૂર ઉલેમા કી તહકીક યે હે કિ એક ચીઝ કી હકીકત બદલ જાને મે ના કોઈ અક્લી બાધક હે ના શરઈ તૌર પર રૂકાવટ. જૈસે કોઈ જિસ્મ પત્થર બન જાયે યા એક પ્રજાતિ સે દૂસરી પ્રજાતિ કી તરફ પલટ જાયે.
ઔર ફલ્સફી હઝરાત કા જો યે કૌલ મશહૂર હે કિ હકીકતો કા બદલના મુમ્કિન નહી, ઉન્કી હકીકતો સે મુરાદ ‘મુહાલ’, ‘મુમ્કિન’ ઔર ‘વાજિબ’ કી હકીકતે હે, કિ ઇન્મે ઇન્કિલાબ (ઉલટ-ફેર) અક્લી તૌર પર સંભવ નહી કિ કોઈ ‘મુહાલ’ ‘મુમ્કિન’ બન જાયે યા કોઈ ‘મુમ્કિન’ ‘મુહાલ’ બન જાયે.
ઔર કુરાને પાક મે ફિરઔની જાદૂગરો કે જાદૂ કો જો ખ્યાલી અસર કરાર દિયા હે ઉસ્સે યે લાઝિમ નહી આતા કિ હર જાદૂ ખ્યાલી કુવ્વત હી કો પ્રભાવિત કરને વાલા હો, ઇસ્સે ઝિયાદા ઔર કુછ ના હો.
ઔર કુછ હઝરાત ને જાદૂ કે ઝરિયે હકીકત કે બદલ જાને કે જવાઝ (સહી ઔર જાયઝ હોને) પર હઝરત કાબે અહબાર (રદી) કી ઉસ હદીસ સે ભી દલીલ પકડી હે જો મુવત્તા ઇમામ માલિક મે હઝરત કઅકા બિન હકીમ કી રિવાયત સે મન્કૂલ હે- “અગર યે ચન્દ કલિમાત (શબ્દ) ના હોતે જિન્કો મે પાબન્દી સે પઢતા હૂ તો યહૂદી લોગ મુઝે ગધા બના દેતે.”
ગધા બના દેને કા લફ્ઝ અપને અસલી માયનો મે નહી બલ્કી બેવકૂફ બનાને કે માયને મે ભી હો સકતા હે, મગર બિના ઝરૂરત હકીકત કો છોડકર દૂસરે માયને મુરાદ લેના સહી નહી, ઇસ્લીયે અસલી ઔર ઝાહિરી મફ્હુમ ઇસ્કા યહી હે કિ અગર મે યે કલિમાત રોજાના પાબન્દી સે ના પઢતા તો યહૂદી જાદૂગર મુઝે ગધા બના દેતે.
ઇસ્સે દો બાતે સાબિત હુઈ- પેહલી યે કિ જાદૂ કે ઝરિયે ઇન્સાન કો ગધા બના દેને કી સંભાવના હે, દૂસરે યે કિ જો કલિમાત (દુઆ કે શબ્દ) વો પઢા કરતે થે ઉન્કી તાસીર યે હે કિ કોઈ જાદૂ અસર નહી કરતા.
હઝરત કાબે અહબાર (રદી) સે જબ લોગો ને પૂછા કિ વે કલિમાત ક્યા થે તો આપને યે કલિમાત બતલાયે જિસ્કા તર્જુમા હૈ- “મે અલ્લાહ અઝીમ કી પનાહ પકડતા હૂ જિસ્સે બડા કોઈ નહી ઔર પનાહ પકડતા હૂ અલ્લાહ કે કલિમાતે તામ્માત કી જિન્સે કોઈ નેક વ બદ ઇન્સાન આગે નહી નિકલ સકતા, ઔર પનાહ પકડતા હૂ અલ્લાહ કે તમામ અસ્મા એ હુસ્ના (અચ્છે નામો) કી જિન્કો મે જાનતા હૂ ઔર જિન્કો નહી જાનતા, હર ઉસ ચીઝ કે શર (બુરાયી) સે જિસ્કો અલ્લાહ તઆલા ને પૈદા કિયા ઔર વજૂદ દિયા ઔર ફૈલાયા હે.” (મુવત્તા ઇમામ માલિક)
ખુલાસા યે હે કિ જાદૂ કી યે તીનોં કિસ્મે પાયી જા સકતી હે.

બિસ્મિલ્લાહિર્રહમાનિર્રહિમ.
ઇમામ રાગિબ અસ્ફહાની રહમતુલ્લાહિ અલૈહિ ‘મુફરદાતુલ-કુરાન’ મે લિખતે હે કિ જાદૂ કી વિભિન્ન ઔર અનેક કિસ્મે હે.
એક કિસ્મ તો કેવલ નઝરબન્દી ઔર ખ્યાલી અસર ડાલના હોતી હે જિસ્કી કોઈ વાસ્તવિક હકીકત નહી, જૈસે કુછ શોબદે બાઝ (કરતબ દિખાને વાલે) અપને હાથ કી ચાલાકી સે ઐસે કામ કર લેતે હે કિ આમ લોગો કી નઝરે ઉસ્કો દેખને મે અસમર્થ રેહતી હે, યા ખ્યાલી કુવ્વત મિસ્મરેઝમ (યાની કિસી કે જેહન પર અસર ડાલને) વગૈરહ કે ઝરિયે કિસી કે દિમાગ પર ઐસા અસર ડાલા જાયે કિ વો એક ચીઝ કો આંખો સે દેખતા ઔર મેહસૂસ કરતા હે મગર ઉસ્કી કોઈ અસલી હકીકત નહી હોતી. કભી યે કામ શૈતાનો કે અસર સે ભી હો સકતા હે કિ જાદૂ સે પીડિત કી આંખો ઔર દિમાગ પર ઐસા અસર ડાલા જાયે જિસ્સે વો એક ગૈર-મૌજૂદ ઔર અવાસ્તવિક ચીઝ કો હકીકત સમઝને લગે.
કુરાન મજીદ મે ફિરઔની જાદૂગરો કે જિસ જાદૂ કા ઝિક્ર હે વો પેહલી કિસ્મ કા જાદૂ થા, જૈસા કિ ઇરશાદ હે તર્જુમા- “ઉન્હોંને લોગો કી આંખો પર જાદૂ કર દિયા.” (૭/૧૧૬).
ઔર ઇરશાદ હે તર્જુમા- “ઉન્કે જાદૂ સે હઝરત મૂસા (અલ.સ.) કે ખ્યાલ મે યે આને લગા કિ યે રસ્સિયો કે સાંપ દૌડ રહે હે.” (૨૦/૬૬).
ઇસ્મે ‘યુ્ખય્યલુ’ કે લફ્ઝ સે યે બતલા દિયા ગયા કિ યે રસ્સિયા ઔર લાઠિયા જો જાદૂગરો ને ડાલી થી, ના દર હકીકત સાંપ બની ઔર ના ઉન્હોંને કોઈ હરકત કી, બલ્કી હઝરત મૂસા (અલ.સ.) કી ખ્યાલી કુવ્વત પ્રભાવિત હોકર ઉન્કો દૌડને વાલે સાંપ સમઝને લગી.
દૂસરી કિસ્મ ઇસ તરહ કી નજરબન્દી ઔર ખ્યાલી કુવ્વત પર અસર ડાલના હે જો કઈ બાર શૈતાનો કે અસર સે હોતા હે. જો કુરાને કરીમ કે ઇસ ઇરશાદ સે માલૂમ હુવા તર્જુમા- “મે તુમ્હે બતલાતા હૂ કિ કિન લોગો પર શૈતાન ઉતરતે હે, હર બોહતાન બાંધને વાલે ગુનાહગાર પર ઉતરતે હે.”
ઔર દૂસરી જગહ ઇરશાદ હે તર્જુમા- “યાની શૈતાનો ને કુફ્ર ઇખતિયાર કિયા, લોગો કો જાદૂ સિખાને લગે.” (૨/૧૦૨).
તીસરી કિસ્મ યે હે કિ જાદૂ કે ઝરિયે એક ચીઝ કી હકીકત હી બદલ જાયે, જૈસે કિસી ઇન્સાન યા જાનદાર કો પત્થર યા કોઈ જાનવર બના દે.
ઇમામ રાગિબ અસ્ફહાની (રહ) અબૂ બક્ર જસ્સાસ (રહ) વગૈરહ હઝરાત ને ઇસ્સે ઇન્કાર કિયા હે કિ જાદૂ કે ઝરિયે કિસી ચીઝ કી હકીકત બદલ જાયે, બલ્કી જાદૂ કા અસર સિર્ફ ખ્યાલી કુબ્બત કો પ્રભાવિત કરના ઔર નઝરબન્દી તક હી હો સકતા હે.
‘મોતઝિલા’ કા ભી યહી કૌલ હે, મગર જમહૂર ઉલેમા કી તહકીક યે હે કિ એક ચીઝ કી હકીકત બદલ જાને મે ના કોઈ અક્લી બાધક હે ના શરઈ તૌર પર રૂકાવટ. જૈસે કોઈ જિસ્મ પત્થર બન જાયે યા એક પ્રજાતિ સે દૂસરી પ્રજાતિ કી તરફ પલટ જાયે.
ઔર ફલ્સફી હઝરાત કા જો યે કૌલ મશહૂર હે કિ હકીકતો કા બદલના મુમ્કિન નહી, ઉન્કી હકીકતો સે મુરાદ ‘મુહાલ’, ‘મુમ્કિન’ ઔર ‘વાજિબ’ કી હકીકતે હે, કિ ઇન્મે ઇન્કિલાબ (ઉલટ-ફેર) અક્લી તૌર પર સંભવ નહી કિ કોઈ ‘મુહાલ’ ‘મુમ્કિન’ બન જાયે યા કોઈ ‘મુમ્કિન’ ‘મુહાલ’ બન જાયે.
ઔર કુરાને પાક મે ફિરઔની જાદૂગરો કે જાદૂ કો જો ખ્યાલી અસર કરાર દિયા હે ઉસ્સે યે લાઝિમ નહી આતા કિ હર જાદૂ ખ્યાલી કુવ્વત હી કો પ્રભાવિત કરને વાલા હો, ઇસ્સે ઝિયાદા ઔર કુછ ના હો.
ઔર કુછ હઝરાત ને જાદૂ કે ઝરિયે હકીકત કે બદલ જાને કે જવાઝ (સહી ઔર જાયઝ હોને) પર હઝરત કાબે અહબાર (રદી) કી ઉસ હદીસ સે ભી દલીલ પકડી હે જો મુવત્તા ઇમામ માલિક મે હઝરત કઅકા બિન હકીમ કી રિવાયત સે મન્કૂલ હે- “અગર યે ચન્દ કલિમાત (શબ્દ) ના હોતે જિન્કો મે પાબન્દી સે પઢતા હૂ તો યહૂદી લોગ મુઝે ગધા બના દેતે.”
ગધા બના દેને કા લફ્ઝ અપને અસલી માયનો મે નહી બલ્કી બેવકૂફ બનાને કે માયને મે ભી હો સકતા હે, મગર બિના ઝરૂરત હકીકત કો છોડકર દૂસરે માયને મુરાદ લેના સહી નહી, ઇસ્લીયે અસલી ઔર ઝાહિરી મફ્હુમ ઇસ્કા યહી હે કિ અગર મે યે કલિમાત રોજાના પાબન્દી સે ના પઢતા તો યહૂદી જાદૂગર મુઝે ગધા બના દેતે.
ઇસ્સે દો બાતે સાબિત હુઈ- પેહલી યે કિ જાદૂ કે ઝરિયે ઇન્સાન કો ગધા બના દેને કી સંભાવના હે, દૂસરે યે કિ જો કલિમાત (દુઆ કે શબ્દ) વો પઢા કરતે થે ઉન્કી તાસીર યે હે કિ કોઈ જાદૂ અસર નહી કરતા.
હઝરત કાબે અહબાર (રદી) સે જબ લોગો ને પૂછા કિ વે કલિમાત ક્યા થે તો આપને યે કલિમાત બતલાયે જિસ્કા તર્જુમા હૈ- “મે અલ્લાહ અઝીમ કી પનાહ પકડતા હૂ જિસ્સે બડા કોઈ નહી ઔર પનાહ પકડતા હૂ અલ્લાહ કે કલિમાતે તામ્માત કી જિન્સે કોઈ નેક વ બદ ઇન્સાન આગે નહી નિકલ સકતા, ઔર પનાહ પકડતા હૂ અલ્લાહ કે તમામ અસ્મા એ હુસ્ના (અચ્છે નામો) કી જિન્કો મે જાનતા હૂ ઔર જિન્કો નહી જાનતા, હર ઉસ ચીઝ કે શર (બુરાયી) સે જિસ્કો અલ્લાહ તઆલા ને પૈદા કિયા ઔર વજૂદ દિયા ઔર ફૈલાયા હે.” (મુવત્તા ઇમામ માલિક)
ખુલાસા યે હે કિ જાદૂ કી યે તીનોં કિસ્મે પાયી જા સકતી હે.

બિસ્મિલ્લાહિર્રહમાનિર્રહિમ.
જવાબ યે હે કિ હો સકતા હે. વજહ વોહી હે જો ઉપર બતલાયી ગયી કિ જાદૂ દર હકીકત તબયી અસબાબ હી કા અસર હોતા હે ઔર અમ્બિયા (અલ) તબયી અસબાબ કે અસરાત સે પ્રભાવિત હોતે હે. ઉન્કા યે અસર લેના ઉન્કી નુબુવત કી શાન કે ખિલાફ નહી. જૈસે ઉન્કા ભૂખ પ્યાસ સે પ્રભાવિત હોના, બીમારી મે મુબ્તલા હોના ઔર શિફા પાના ઝાહિરી અસબાબ સે સબ જાનતે હે, ઇસી તરહ જાદૂ કે અન્દરૂની અસબાબ સે ભી અમ્બિયા (અલ) પ્રભાવિત ઔર પીડિત હો સકતે હે ઔર યે પ્રભાવિત હોના ઉન્કી શાને નુબુવત કે ખિલાફ નહી.
રસૂલુલ્લાહﷺ પર યહૂદિયો કા જાદૂ કરના ઔર ઉસ્કી વજહ સે આપ પર કુછ આસાર (નિશાનિયો) કા ઝાહિર હોના ઔર વહી કે માધ્યમ સે ઉસ જાદૂ કા પતા લગના ઔર ઉસ્કો દૂર કરના સહી હદીસો મે સાબિત હે. ઔર હઝરત મૂસા (અલ) કા જાદૂ સે મુતાસ્સિર (પ્રભાવિત) હોના ખુદ કુરાને કરીમ મે બયાન હુવા હે.
દેખિયે યે આયતે- મૂસા (અલ) પર ખૌફ તારી હોના ઉસ જાદૂ હી કા તો અસર થા. (૨૦/૬૬-૬૭).

બિસ્મિલ્લાહિર્રહમાનિર્રહિમ.
જો લોગ જાદૂ કી હકીકત સે નાવાકિફ હે ઉન્કો તાજ્જુબ હોતા હે કિ નબીએ કરીમ અલૈહિસ-સલામ પર જાદૂ કા અસર કૈસે હો સકતા હે. ઉસ્કી કી હકીકત ઔર ઉસ્કી કિસ્મે વ અહકામ. સૂરે બકરહ ૨ / આયત ૧૦૨ મે અલ્લાહ તઆલા ફરમાતે હે તર્જુમા- ઔર પીછે હો લિયે ઉસ ઇલ્મ કે જો પઢતે થે શૈતાન સુલૈમાન કિ બાદશાહત કે વક્ત, ઔર કુફ્ર નહી કિયા સુલૈમાન ને લેકિન શૈતાનો ને કુફ્ર કિયા કિ સિખલાતે થે લોગો કો જાદૂ, ઔર ઉસ ઇલ્મ કે પીછે હો લિયે જો ઉતારા દો ફરિશ્તો પર શહર બાબિલ મે, જિન્કા નામ હારૂત ઔર મારૂત હે ઔર નહી સિખાતે થે વે દોનો ફરિશ્તે કિસી કો જબ તક યહ ના કહ દેતે કિ હમ તો આઝમાઈશ (ઇમ્તિહાન ઔર પરીક્ષા) કે લિયે હે સો તૂ કાફિર મત હો. ફિર ઉન્સે સીખતે વહ જાદૂ જિસ્સે જુદાઈ ડાલતે હે મર્દ મે ઔર ઉસ્કી ઔરત મે, ઔર વે ઇસ્સે નુકસાન નહી કર સકતે કિસી કા બગૈર અલ્લાહ કે હુક્મ કે, ઔર સીખતે હે વહ ચીજ જો નુક્સાન કરે ઉન્કા જૌર ફાયદા ના કરે, ઔર ખૂબ જાન ચુકે હે કિ જિસ્ને ઇખ્તિયાર કિયા જાદૂ કો નહી ઉસ્કે લિયે આખિરતિ મે કુછ હિસ્સા, ઔર બહુત હી બુરી ચીજ હે જિસ્કે બદલે બેચા ઉન્હોંને અપ્ને આપકો અગર ઉન્કો સમઝ હોતી.
ખુલાસા એ તફસીર- ઔર (યહૂદી ઐસે બેઅક્લ હે કિ ઉન્હોને (અલ્લાહ કી કિતાબ કી તો પૈરવી નાકી ઔર) ઐસી ચીઝ કી (યાની જાદૂ કી) પૈરવી (ઇખ્તિયાર) કી જિસ્કા ચર્ચા કિયા કરતે થે શયાતીન (યાની ખબીસ જિન્ન) હઝરત સુલૈમાન (અલ) કી હુકૂમત (કે ઝમાને) મે. ઔર (બાજે બેવકૂફ જો હઝરત સુલૈમાન (અલ) પર જાદૂ કા ગુમાન રખતે હે બિલ્કુલ હી બેહૂદા ઔર બેકાર બાત હે, ક્યુકી જાદૂ તો એતિકાદી યા અમલી તૌર પર કુફ્ર હે ઔર) હઝરત સુલૈમાન (અલ) ને (નઊજુ બિલ્લાહ કભી) કુફ્ર નહી કિયા, મગર (હા) શયાતીન (ખબીસ જિન્ન બેશક) કુફ્ર (કી બાતે ઔર કામ યાની જાદૂ) કિયા કરતે થે. ઔર હાલત યેહ થી કિ (ખુદ તો કરતે હી થે ઔર) આદમિયો કો ભી (ઉસ) જાદૂ કી તાલીમ કિયા કરતે થે, (સો વોહી જાદૂ નિરન્તર ચલા આ રહા હે ઉસ્કી પૈરવી યે યહૂદી કરતે હે) ઔર (ઇસી તરહ) ઉસ (જાદૂ) કી ભી (યે લોગ પૈરવી કરતે હે, જો કિ ઉન દોનો ફરિશ્તો પર (એક ખાસ હિક્મત કે વાસ્તે) નાઝિલ કિયા ગયા થા (જો શહર) બાબિલ મે (રહતે થે) જિન્કા નામ હારૂત વ મારૂત થા. ઔર વે દોનો (વોહ જાદૂ) કિસીકો ના બતલાતે જબ તક (એહતિયાત કે તૌર પર પહલે હી) યેહ (ના) કેહ દેતે કિ હમારા વજૂદ ભી (લોગો કે લિયે અલ્લાહ કી તરફ સે) એક આજમાઈશ હે (કિ હમારી ઝબાન સે જાદૂ પર અવગત હોકર કૌન ફસતા હે ઔર કૌન બચતા હે) સો તૂ (ઇસ્પર બાખબર ઔર જાનકાર હોકર) કહી કાફિર મત બન જાઈયો (કિ ઇસ્મે ફસ જાયે).
સો (કુછ) લોગ ઉન દોનો (ફરિશ્તો) સે ઇસ કિસ્મ કા જાદૂ સીખ લેતે થે જિસ્કે જરિયે સે (અમલ કરકે) કિસી મર્દ ઔર ઉસ્કી બીવી મે જુદાઈ પૈદા કર દેતે થે. ઔર (ઇસ્સે કોઈ વેહમ ઔર ખૌફ મે ના ફસ જાયે કિ જાદૂગર જો ચાહે કર સકતા હે, ક્યુકી યેહ યકીની બાત હે કિ) યે (જાદૂગર) લોગ ઉસ (જાદૂ) કે ઝરિયે સે કિસીકો (ઝર્રા બરાબર) ભી નુકસાન નહી પહુંચા સકતે થે મગર ખુદા હી કે (તકદીરી) હુક્મ સે. ઔર (ઐસા જાદૂ હાસિલ કરકે બસ) ઐસી ચિઝે સીખ લેતે હે જો (ખુદ) ઉન્કો (ગુનાહ કી વજહ સે) નુકસાન પહુંચાને વાલી હે ઔર (કિસી ખાસ દર્જે મે) ઉન્કો નફા દેને વાલી નહી હે (તો યહૂદી ભી જાદૂ કી પૈરવી સે બડે નુકસાન મે હોંગે) ઔર (યેહ બાત કુછ હમારે કહને કી નહી બલ્કી) ઝરૂર યે (યહૂદી) ભી ઇતના જાનતે હે કિ જો શખ્સ ઉસ (જાદૂ) કો (અલ્લાહ કી કિતાબ કે બદલે) ઇખ્તિયાર કરે ઐસે શખ્સ કા આખિરત મે કોઈ હિસ્સા (બાકી) નહી. ઔર બેશક બુરી હે વોહ ચીઝ (યાની જાદૂ વ કુફ્ર) જિસ્મે વે લોગ અપની જાન દે રહે હે. કાશ ઉન્કો (ઇતની) અક્લ હોતી. ઔર અગર વે લોગ (બજાય ઇસ કુફ્ર વ બુરે આમાલ કે) ઈમાન ઔર તકવા (યાની પરહેઝગારી ઇખ્તિયાર) કરતે તો અલ્લાહ તઆલા કે યહા કા મુઆવઝા (ઇસ કુફ્ર વ બુરે આમાલ સે હઝાર દર્જે) બેહતર થા. કાશ ઉન્કો (ઇતની) અક્લ હોતી!.
ખુલાસા ૨- ઉસ્કા જિસ્કા જાનના યહા ઝરૂરી હે ઇતના હે કિ જાદૂ કા અસર ભી તબઈ અસબાબ કા અસર હોતા હે જૈસે આગ સે જલના યા ગર્મ હોના, પાની સે સર્દ હોના, બાજે તબઈ અસબાબ સે બુખાર આ જાના યા મુખ્તલિફ કિસ્મ કે દર્દ ઔર રોગો કા પૈદા હો જાના એક તબઈ ચીઝ હે જિસ્સે પૈગમ્બર વ અમ્બિયા અલગ નહી હોતે, ઇસી તરહ જાદૂ કા અસર ભી ઇસી કિસ્મ સે હે ઇસ્લીયે કોઈ બઈદ (મુહાલ વ દૂર કી બાત) નહી.